کارخانه های صنعتی تهران و اثرات کالبدی آنها بر گسترش شهری «نمونه موردی: پالایشگاه تهران و منطقه مسکونی باقرشهر»

توسعه صنایع خصوصا پس از انقلاب صنعتی، موجب پدید آمدن ساختمان های صنعتی (کارخانه های صنعتی) متعددی در حاشیه شهرها شده است. کارخانه های صنعتی که عمدتا به منظور تأمین نیازهای نسل بشر ساخته می شود، عوارضی را نیز به همراه دارد و برخلاف این که ضرورتا در خارج از شهرها ساخته می شود، با این حال گسترش شهری را به شدت  تحت تأثیر قرار می دهد. این مقاله به بررسی اثرات کالبدی ساختمان های صنعتی بر گسترش شهری در ایران می پردازد. به دلیل ماهیت موضوع، تحقیق حاضر یک پژوهش میان رشته ای  است و جهت رسیدن به هدف از راهبردهای ترکیبی استفاده شده است. ابتدا با روشی کتابخانه ای، تاریخچه مختصری از تحولات شهری در ارتباط با توسعه صنایع و پدیدار شدن ساختمان های صنعتی ارائه می شود. سپس از طریق مطالعه اسناد و نقشه ها و با روشی مقایسه ای، گسترش شهری تهران با توجه به موقعیت ساختمان های صنعتی اطراف آن بررسی می گردد. در ادامه از طریق انتخاب یک نمونه موردی (پالایشگاه تهران و منطقه مسکونی باقرشهر) و انجام مطالعات میدانی به روش پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده در آن، میزان تأثیرگذاری ساختمان های صنعتی در توسعه شهری منطقه مورد نظر سنجش می گیرد. سرانجام با روشی تحلیلی این نتیجه به دست می آید که ساختمان های صنعتی و کارخانه ها که عمدتا در خارج از شهرها ساخته می شوند، شاخصه های جدید شهری به حساب آمده و اثرات اجتناب ناپذیری بر توسعه شهری و زندگی مردم می گذارند. درخاتمه نیز، پیشنهادهایی برای معماران و شهرسازان در جهت کاهش اثرات مخرب احداث ساختمان های صنعتی بر توسعه شهری ارائه خواهد شد.